زمان تقریبی مطالعه: 17 دقیقه
 

باقی بالله




‌باقی بالله، ابوالمؤید رضی الدین محمدباقی (یا عبدالباقی) بن عبدالسلام، از مشایخ بزرگ نقشبندیه و از مروّجان این طریقه در هندوستان که در آن سرزمین به «خواجه بیرنگ» نیز شهرت دارد. وی در ۹۷۱ (یا ۹۷۲) در کابل متولد شد.

فهرست مندرجات

۱ - نسب و تحصیلات باقی بالله
۲ - آثار باقی مانده از باقی بالله
       ۲.۱ - کلیات باقی بالله
       ۲.۲ - عرفانیات باقی بالله
       ۲.۳ - اشعار باقی بالله
       ۲.۴ - رساله ای ناتمام در باب سلوک
       ۲.۵ - رساله ده اصل
       ۲.۶ - رساله نور وحدت
       ۲.۷ - ملفوظات باقی بالله
۳ - معتقدات باقی بالله
       ۳.۱ - عقیده در مورد وحدت وجود
       ۳.۲ - عقیده در مورد سلوک
       ۳.۳ - عقیده در مورد تربیت سالکان
       ۳.۴ - زندگی زاهدانه باقی بالله
۴ - جانشین های باقی بالله
۵ - فهرست منابع
۶ - پانویس
۷ - منبع

۱ - نسب و تحصیلات باقی بالله


پدر باقی بالله قاضی عبدالسلام سمرقندی عالم و صوفی بود و در کابل منصب قضا داشت و مادرش به خواجه عُبیداللّه احرار نقشبندی (متوفی ۸۹۶) نسب می‌رسانید.
تحصیلات نخستینش در کابل بود و از ۹۷۸ که مولانا صادق حلوایی سمرقندی (متوفی ۹۸۲) به دعوت حاکم کابل، محمد حکیم میرزا (برادر کهتر اکبرشاه بابری)، در آن شهر اقامت گزید
[۱] امین احمد رازی، هفت اقلیم، ج۳، ص۳۸۳، تهران (۱۳۴۰ ش).
نزد او به تحصیل علوم پرداخت و سپس به همراه او برای تکمیل تحصیلات خود به سمرقند رفت.
ولی در ماوراء النهر ذوق عرفانیش غالب آمد و تحصیل علوم رسمی را رها کرد و به تصوّف روی آورد و چند سالی در صحبت مشایخی مانند خواجه عبید و افتخار شیخ (از مشایخ طریقة یَسَویه) و امیرعبداللّه بلخی بود و به ذکر مراقبه می‌گذراند.
سپس، به دعوت برخی از دوستانش که در هندوستان صاحب منصب و مقامی بودند، به آن‌جا سفر کرد؛ ولی، برخلاف پیشنهاد آنان، به سپاه بابری نپیوست و به طلب عارفان و صوفیان پرداخت.
از لاهور به دهلی و از آن‌جا به کشمیر رفت و چندی در خدمت شیخ باباوالی خوارزمی (متوفی ۱۰۰۱) بود.
پس از درگذشت باباوالی، به ماوراءالنهر بازگشت و در اَمْکَنَد، در نزدیکی سمرقند، به شیخ بزرگ نقشبندیة آن زمان، مولانا خواجگی امکنگی (متوفی ۱۰۰۸)، پیوست و از او اجازة ارشاد یافت.
به سنّت نقشبندیان از مشایخ پیشین نیز «تربیت روحانی» یافت و از روحانیت شیخ عبیداللّه احرار بهره مند شد.
باقی بالله، به دستور شیخ خود، برای ارشاد و نشر طریقة نقشبندی به هندوستان بازگشت و در ۱۰۰۸ به لاهور رسید و پس از یک سال اقامت در آن‌جا به دهلی رفت و تا پایان عمر در فیروزآباد دهلی اقامت گزید.
در دهلی، برخی از رجال دولت بابری نیز به جمع مریدان باقی بالله پیوستند که از آن جمله است شیخ فرید بخارایی که به خانقاه او کمک بسیار می‌کرد.
[۲] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۵۷، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.

باقی بالله بیش از حدود سه سال در مسند شیخی نماند و در اواخر عمر کار ارشاد طالبان را به خلیفة خود شیخ احمد سرهندی واگذاشت و خود عزلت گزید
[۳] محمدهاشم کشمی، زبدة المقامات (برکات احمدیه)، ج۱، ص۲۸، کانپور ۱۳۰۷.
[۴] محمدهاشم کشمی، زبدة المقامات (برکات احمدیه)، ج۱، ص۳۰، کانپور ۱۳۰۷.
[۵] بدرالدین سرهندی، حضرات القدس، ج۱، ص۳۸ـ۳۹، لاهور ۱۹۷۱.
[۶] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۴۶ـ۴۷، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
[۷] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۵۹، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
و، سرانجام، در روز شنبه ۲۵ جمادی الا´خر ۱۰۱۲ درگذشت.
از او دو پسر بازماند: یکی خواجه عُبیدالله معروف به خواجة کلان (۱۰۱۰ـ۱۰۷۳) مؤلف الطبقات الحُسامیه در شرح حال اولیا، و دیگری خواجه عبداللّه معروف به خواجة خُرد که مؤلف چند رسالة کوتاه عرفانی است.

۲ - آثار باقی مانده از باقی بالله



۲.۱ - کلیات باقی بالله


از باقی بالله آثاری به نظم و نثر بازمانده است که مجموعة آن‌ها به اهتمام مولانا ابوالحسن زید فاروقی مجدّدی گردآوری شده و با عنوان کلیات باقی بالله در لاهور در ۱۹۶۷ به چاپ رسیده است.

۲.۲ - عرفانیات باقی بالله


مجموعه ای دیگر، که به همّت سیدنظام الدین احمد کاظمی گردآوری و با عنوان عرفانیات باقی در دهلی در ۱۹۷۰ چاپ شده است، فقط شامل اشعار باقی بالله و نیز فقراتی از شرح حال و کرامات اوست.

۲.۳ - اشعار باقی بالله


اشعار باقی بالله، شامل رباعیات و چند مثنوی کوتاه و ساقی نامه تماماً عرفانی است.
وی در توضیح دقایق عرفانیِ ۴۶ رباعی خود شرحی نوشته و آن را سلسلة الاحرار نامیده است؛ ولی، چنانکه در «ملفوظات» او آمده است، باقی بالله از این اثر خود، که مسئلة وحدت وجود در آن بخوبی تحقیق شده، خرسند نبوده است؛ زیرا ظاهراً بیم آن داشته است که سخنان او به دست نااهلان بیفتد.
[۸] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۶۴، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.

از میان چند مثنوی کوتاه او مثنوی گنج فقر در هندوستان شهرت و رواج بیشتری داشته است.
[۹] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۲۰۱ـ۲۳۶، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
[۱۰] باقی بالله، عرفانیات باقی، ج۱، ص۷۵ـ۱۳۰، چاپ نظام الدین احمد کاظمی، دهلی ۱۹۷۰.
[۱۱] باقی بالله، گرانمایه مثنویات تصوف، ج۱، ص۲۲۵ـ۲۶۸، حیدرآباد دکن ۱۹۱۰.
[۱۲] ساجداللّه تفهیمی، «مثنوی گنج فقر»، ج۱، ص۷۴ـ۱۰۸، دانش، ش ۹، (بهار ۱۳۶۶).

در این مثنوی، که دارای ۷۲۵ بیت و در بحرهزج مسدّس مقصور است، پس از ذکر توحید و مناجات و منقبت رسول صلّی اللّه علیه وآله وسلّم و مدح اولیا و مشایخ، برخی از مباحث عرفانی و اصول طریقه نقشبندی بیان می‌شود.
باقی بالله، چه در این مثنوی و چه در برخی منظومات دیگرش، به آثار مولانا عبدالرحمن جامی نظر داشته است.
از آثار منثور باقی بالله علاوه بر سلسلة الاحرار چند رسالة کوتاه نیز، که برخی از آن‌ها یادداشتهای مختصری بیش نیست، به جا مانده که در تفسیر چند سورة کوتاه و آیة قرآنی
[۱۳] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۱۵۵ـ۱۷۲، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
و در بیان حقیقت نماز و توحید است.
[۱۴] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۱۴۷ـ ۱۵۵، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.


۲.۴ - رساله ای ناتمام در باب سلوک


باقی بالله رساله ای ناتمام نیز در باب سلوک دارد که به خواهش یکی از مریدان نوشته و جزو مکتوبات او چاپ شده است.
[۱۵] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ص ۱۲۴ـ۱۲۹، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.


۲.۵ - رساله ده اصل


رساله کوتاه دیگری به نام ده اصل از باقی بالله بازمانده که درباره ده اصل سلوک (توبه، زهد، توکل) است و از آن نسخه های خطی در کتابخانه های پاکستان موجود است.
[۱۶] احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۴۶۰، اسلام آباد ۱۹۸۴.


۲.۶ - رساله نور وحدت


رسالة دیگری به نام نور وحدت به او نسبت داده‌اند که در لاهور چاپ شده است.
[۱۷] احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۲۰۸۳، اسلام آباد ۱۹۸۴.

از مکتوبات باقی بالله ۸۷ نامه به چاپ رسیده
[۱۸] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۷۱ـ۱۴۳، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
که اکثر آن‌ها رهنمودهایی است درباره سلوک یا بیان نکاتی از معارف که به مریدان و خلفای خود نوشته است.

۲.۷ - ملفوظات باقی بالله


سخنان «ملفوظات» او را در مجالس نیز یکی از مریدان گردآورده که از روی تواضع نام خود را ذکر نکرده ولی در مرثیه ای که برای باقی بالله سروده تخلّصش «رشدی» آمده است.
[۱۹] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۶۷، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.

هر یک از «ملفوظات»، که هم در کلیات باقی بالله
[۲۰] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۱۹ـ۶۸، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
و هم جداگانه با عنوان حیات باقیه (دهلی ۱۹۰۵) به چاپ رسیده است، با ذکر تاریخ ثبت شده و از صفر ۱۰۰۹ آغاز می‌شود و تا شعبان ۱۰۱۲ ادامه می‌یابد.
[۲۱] باقی بالله، ۱۹۶۷، ص ۴۴ـ۴۵، از ۲ جمادی الاولی ۱۰۱۰ تا ۱ صفر ۱۰۱۲، به سبب مسافرت «رشدی»، سخنان باقی بالله ضبط نشده است.

ملفوظات از نظر احتوا بر مباحث عرفانی و مسائل طریقة نقشبندی و شیوة خاص تربیتی باقی بالله سودمند است؛ ولی، در قیاس با آثار مشابه، فواید تاریخی آن اندک است.
علت این امر ظاهراً خواستِ خود باقی بالله بوده است که پس از ضبط سخنانش به مؤلف تأکید کرده که «سخنی که در طریقه دخلی داشته باشد بنویسند و حکایات و معاملات مشایخ به آن ضم نسازند».
[۲۲] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۲۵، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.


۳ - معتقدات باقی بالله



۳.۱ - عقیده در مورد وحدت وجود


باقی بالله از معتقدان به ابن عربی بود و در نوشته‌ها و سخنانش از فصوص و فتوحات مکرر نام برده و نقل کرده است و عقیده به وحدت وجود را در آثارش و بخصوص در سلسلة الاحرار بیان نموده است.
ولی جانشین او، شیخ احمد سرهندی، که مخالف وحدت وجود و مدافع «وحدت شهود» بود، می گوید
[۲۳] احمد سرهندی، مکتوبات امام ربانی، ج۱، ص۱۲۷، استانبول ۱۳۹۷/۱۹۷۷.
که باقی بالله در پایان عمر از این عقیده عدول کرد.
باقی بالله اختلاف علاءالدوله سمنانی و ابن عربی را در مسئلة وحدت وجود نزاعی لفظی می‌شمرد و می‌گفت که این اختلاف مانند سایر اختلافات اولیا نتیجة عدم فهم مقصود یکدیگر است نه در اصل مسئله، و عدم فهم ناشی است از نارسایی سخن یا از علوِّ حالِ گوینده به هنگام بیان آن سخنان چندانکه دیگران از وصول بدان قاصرند و زبان به طعن و تخطئه می‌گشایند.
به اعتقاد او، علاءالدولة سمنانی نیز سخن ابن عربی را بدرستی در نیافته است، زیرا که ابن عربی وجود حق را مطلق گفته است و علاءالدوله از این اطلاقْ مطلقِ بشرطِ لا فهمیده است.
[۲۴] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۲۸، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
[۲۵] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۳۷، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.

باقی بالله بر تبعیّت از شریعت و حفظ سنت تأکید داشت و طریقة نقشبندی را همان «طریقة سلف» می شمرد
[۲۶] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۴۰، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
و می‌گفت مدار این طریقه سه چیز است: رسوخ در عقاید اهل سنت و جماعت، آگاهی (حضور) و عبادت.
[۲۷] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۲۵، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.


۳.۲ - عقیده در مورد سلوک


در سلوک، «ذکر قلبی» و «رابطه» را مؤثرتر می‌دانست
[۲۸] محمدهاشم کشمی، زبدة المقامات (برکات احمدیه)، ج۱، ص۱۷، کانپور ۱۳۰۷.
و ذکر جهر و سماع را روا نمی‌شمرد
[۲۹] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۴۲ـ۴۳، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
[۳۰] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۱۲۵، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
[۳۱] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۱۲۶، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
[۳۲] محمدهاشم کشمی، زبدة المقامات (برکات احمدیه)، ج۱، ص۲۹، کانپور ۱۳۰۷.
[۳۳] محمدهاشم کشمی، زبدة المقامات (برکات احمدیه)، ج۱، ص۵۸ ـ ۵۹، کانپور ۱۳۰۷.
و عشق صوری را، به خلاف برخی از صوفیه، راهبر به مقصود نمی‌دانست
[۳۴] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۲۲، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
[۳۵] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۲۹، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
و اجتناب از هر «حال» را که مانع رعایت شرع شود لازم می‌شمرد.
[۳۶] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۹۶ـ۹۷، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.


۳.۳ - عقیده در مورد تربیت سالکان


در تربیت سالکان بیش از آن‌که به کثرت عدد پیروان نظر داشته باشد به مریدان خاص و مخلص توجه داشت
[۳۷] بدرالدین سرهندی، حضرات القدس، ج۱، ص۳۴، لاهور ۱۹۷۱.
و می‌گفت : «راه افاده و استفاده جنسیّت و مناسبت است نه خوارق و تصرّفات».
[۳۸] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۳۷، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.


۳.۴ - زندگی زاهدانه باقی بالله


باقی بالله زندگی زاهدانه ای داشت و سالکان را نیز به زهد و تقوی، و بخصوص «احتیاط لقمه» سفارش می‌کرد.
[۳۹] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۲۸ـ۲۹، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
[۴۰] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۳۴، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
[۴۱] محمدهاشم کشمی، زبدة المقامات (برکات احمدیه)، ج۱، ص۲۵ـ۲۶، کانپور ۱۳۰۷.

با فقر می‌زیست و از دنیایی چیزی نیندوخت تا از جهان رخت بربست.
[۴۲] باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۴۸، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.

دوران ارشاد باقی بالله در هندوستان، هرچند کوتاه بود، تأثیر عمیق و گسترده ای داشت، چندانکه طریقة نقشبندی به همت او و خلفایش یکی از رایجترین و پربارترین طرایق در هندوستان شد.
[۴۳] محمدهاشم کشمی، زبدة المقامات (برکات احمدیه)، ج۱، ص۲۶، کانپور ۱۳۰۷.


۴ - جانشین های باقی بالله


نامورترین خلفای باقی بالله عبارت‌اند از:
شیخ احمد سرهندی مجَدّد اَلْفِ ثانی (۹۷۱ـ۱۰۳۴)؛ شیخ تاج الدین عثمانی (متوفی ۱۰۵۰)، مترجم نفحات الانس و رشحات عین الحیاة به عربی، که پس از مرگ باقی بالله به بلاد عرب سفر کرد و سرانجام مجاور مکه شد
[۴۴] محمدهاشم کشمی، زبدة المقامات (برکات احمدیه)، ج۱، ص۷۰ـ۷۸، کانپور ۱۳۰۷.
[۴۵] عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر، ج۵، ص۹۹ـ۱۰۱، حیدرآباد دکن ۱۹۵۵.
شیخ حسام الدین بن نظام الدین بدخشی (۹۷۷ـ۱۰۴۳)؛ شیخ اله داد دهلوی (متوفی ۱۰۵۱).
شیخ حسام الدین، که خاندانش از رجال دولت بابری بودند و خود نیز پیش از پیوستن به طریقت در خدمت اکبرشاه بود و خواهر وزیر معروف ابوالفضل بن مبارک را به زنی گرفته بود،
[۴۶] عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر، ج۵، ص۱۲۹، حیدرآباد دکن ۱۹۵۵.
نفوذ اجتماعی خاصی داشت و پس از مرگ باقی بالله سرپرستی خانوادة او را به عهده گرفت و در خانقاهش در فیروزآباد دهلی به ارشاد نشست.
او، به خلاف شیخ احمد سرهندی، به وحدت وجود معتقد بود و سماع را روا می‌داشت؛
[۴۷] احمد سرهندی، مکتوبات امام ربانی، ج ۱، مکتوب ۲۷۳، استانبول ۱۳۹۷/۱۹۷۷.
ولی، سرانجام، آرا و عقاید شیخ احمد سرهندی مجدد الف ثانی، به رغم موانع بسیار، غالب آمد و نفوذ معنوی او طریقة نقشبندی را قدرتی تازه بخشید.
بدین گونه، باقی بالله را شاید بتوان در طریقة نقشبندی آخرین نمایندة جریانی شمرد که با خواجه پارسا و عبدالرحمن جامی آغاز شده بود و صفت ممیّز آن تبعیت تام از آراء ابن عربی بود.

۵ - فهرست منابع


(۱) امین احمد رازی، هفت اقلیم، تهران (۱۳۴۰ ش).
(۲) باقی بالله، عرفانیات باقی، چاپ نظام الدین احمد کاظمی، دهلی ۱۹۷۰.
(۳) باقی بالله، کلیات باقی بالله، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
(۴) باقی بالله، گرانمایه مثنویات تصوف، حیدرآباد دکن ۱۹۱۰.
(۵) ساجداللّه تفهیمی، «مثنوی گنج فقر»، دانش، ش ۹، (بهار ۱۳۶۶).
(۶) عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر، حیدرآباد دکن ۱۹۵۵.
(۷) عبدالمجید خانی، الحدائق الوردیة فی حقایق اجلاء النقشبندیة، قاهره ۱۳۰۸.
(۸) غلام سرور لاهوری، خزینة الاصفیاء، لکهنو ۱۲۹۰، ص ۶۵۵.
(۹) احمد سرهندی، مکتوبات امام ربانی، استانبول ۱۳۹۷/۱۹۷۷.
(۱۱) بدرالدین سرهندی، حضرات القدس، لاهور ۱۹۷۱.
(۱۲) محمدهاشم کشمی، زبدة المقامات (برکات احمدیه)، کانپور ۱۳۰۷.
(۱۳) عبدالحق محدث، اخبارالاخیار، دهلی ۱۹۱۴.
(۱۴) احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، اسلام آباد ۱۹۸۴؛

۶ - پانویس

 
۱. ↑ امین احمد رازی، هفت اقلیم، ج۳، ص۳۸۳، تهران (۱۳۴۰ ش).
۲. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۵۷، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۳. ↑ محمدهاشم کشمی، زبدة المقامات (برکات احمدیه)، ج۱، ص۲۸، کانپور ۱۳۰۷.
۴. ↑ محمدهاشم کشمی، زبدة المقامات (برکات احمدیه)، ج۱، ص۳۰، کانپور ۱۳۰۷.
۵. ↑ بدرالدین سرهندی، حضرات القدس، ج۱، ص۳۸ـ۳۹، لاهور ۱۹۷۱.
۶. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۴۶ـ۴۷، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۷. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۵۹، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۸. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۶۴، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۹. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۲۰۱ـ۲۳۶، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۱۰. ↑ باقی بالله، عرفانیات باقی، ج۱، ص۷۵ـ۱۳۰، چاپ نظام الدین احمد کاظمی، دهلی ۱۹۷۰.
۱۱. ↑ باقی بالله، گرانمایه مثنویات تصوف، ج۱، ص۲۲۵ـ۲۶۸، حیدرآباد دکن ۱۹۱۰.
۱۲. ↑ ساجداللّه تفهیمی، «مثنوی گنج فقر»، ج۱، ص۷۴ـ۱۰۸، دانش، ش ۹، (بهار ۱۳۶۶).
۱۳. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۱۵۵ـ۱۷۲، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۱۴. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۱۴۷ـ ۱۵۵، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۱۵. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ص ۱۲۴ـ۱۲۹، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۱۶. ↑ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۱۴۶۰، اسلام آباد ۱۹۸۴.
۱۷. ↑ احمد منزوی، فهرست مشترک نسخه های خطی فارسی پاکستان، ج۳، ص۲۰۸۳، اسلام آباد ۱۹۸۴.
۱۸. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۷۱ـ۱۴۳، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۱۹. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۶۷، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۲۰. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۱۹ـ۶۸، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۲۱. ↑ باقی بالله، ۱۹۶۷، ص ۴۴ـ۴۵، از ۲ جمادی الاولی ۱۰۱۰ تا ۱ صفر ۱۰۱۲، به سبب مسافرت «رشدی»، سخنان باقی بالله ضبط نشده است.
۲۲. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۲۵، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۲۳. ↑ احمد سرهندی، مکتوبات امام ربانی، ج۱، ص۱۲۷، استانبول ۱۳۹۷/۱۹۷۷.
۲۴. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۲۸، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۲۵. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۳۷، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۲۶. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۴۰، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۲۷. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۲۵، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۲۸. ↑ محمدهاشم کشمی، زبدة المقامات (برکات احمدیه)، ج۱، ص۱۷، کانپور ۱۳۰۷.
۲۹. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۴۲ـ۴۳، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۳۰. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۱۲۵، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۳۱. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۱۲۶، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۳۲. ↑ محمدهاشم کشمی، زبدة المقامات (برکات احمدیه)، ج۱، ص۲۹، کانپور ۱۳۰۷.
۳۳. ↑ محمدهاشم کشمی، زبدة المقامات (برکات احمدیه)، ج۱، ص۵۸ ـ ۵۹، کانپور ۱۳۰۷.
۳۴. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۲۲، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۳۵. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۲۹، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۳۶. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۹۶ـ۹۷، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۳۷. ↑ بدرالدین سرهندی، حضرات القدس، ج۱، ص۳۴، لاهور ۱۹۷۱.
۳۸. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۳۷، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۳۹. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۲۸ـ۲۹، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۴۰. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۳۴، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۴۱. ↑ محمدهاشم کشمی، زبدة المقامات (برکات احمدیه)، ج۱، ص۲۵ـ۲۶، کانپور ۱۳۰۷.
۴۲. ↑ باقی بالله، کلیات باقی بالله، ج۱، ص۴۸، چاپ ابوالحسن زید فاروقی نقشبندی و برهان احمد فاروقی، لاهور، ۱۹۶۷.
۴۳. ↑ محمدهاشم کشمی، زبدة المقامات (برکات احمدیه)، ج۱، ص۲۶، کانپور ۱۳۰۷.
۴۴. ↑ محمدهاشم کشمی، زبدة المقامات (برکات احمدیه)، ج۱، ص۷۰ـ۷۸، کانپور ۱۳۰۷.
۴۵. ↑ عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر، ج۵، ص۹۹ـ۱۰۱، حیدرآباد دکن ۱۹۵۵.
۴۶. ↑ عبدالحی حسنی، نزهة الخواطر و بهجة المسامع والنواظر، ج۵، ص۱۲۹، حیدرآباد دکن ۱۹۵۵.
۴۷. ↑ احمد سرهندی، مکتوبات امام ربانی، ج ۱، مکتوب ۲۷۳، استانبول ۱۳۹۷/۱۹۷۷.


۷ - منبع

دانشنامه جهان اسلام، بنیاد دائرة المعارف اسلامی، برگرفته از مقاله «باقی بالله»، شماره۲۹۳.    


رده‌های این صفحه : تراجم | طریقت نقشبندیه | علمای اهل سنت | علمای قرن یازدهم | مشایخ صوفیه | مشایخ قرن یازدهم




آخرین نظرات
کلیه حقوق این تارنما متعلق به فرا دانشنامه ویکی بین است.